Van de drie belangrijkste Daoïstische oudste geschriften, de Dao Deh Jing, de Zhuangzi en de Liezi, is de Liezi van Meester Lie het minst bekend, uitgegeven en gelezen. Mij zijn bijvoorbeeld maar twee Nederlandse vertalingen bekend en relatief weinig Engelse. De enige Duitse vertaling die ik op het internet heb gevonden is die van Wilhelm Richard: Liezi (Liä Dsi), Das wahre Buch von quellenden Urgrund,
Lie Zi
Over Meester Lie is wat meer bekend dan over Lao Zi en Zhuang Zi; zijn naam zou Lie Yukou luiden en hij zou rond het jaar 500 v.C en daarna geleefd hebben in een regio of staat (Zheng) noordelijk van Chu – de regio van Lao Zi en Zhuang Zi. Het is niet bekend of hij een officieel ambt bekleedde, dit in tegenstelling tot Lao Zi en Zhuang Zi, van wie men veronderstelt dat zij resp. archivaris aan het Hof en functionaris in een laktuin waren. Lie Zi wordt niet zoals Lao Zi en Zhuang Zi vermeld door de Chinese Historicus Sima Qian.
Lie Zi leefde waarschijnlijk in de periode aan het eind van de 5e, het begin van de 4e eeuw v.C. of iets later. Net als bij de andere grote Daoïstische Meesters is het moeilijk om tot precieze jaartallen te komen. Als Lie Zi al geen leerling van Lao Zi (als Lao Shang) was, dan in elk geval van diens discipel Guan Yin Zi. Daar Lie Zi vaak voorkomt in de Zhuangzi is het aannemelijk dat Lie Zi eerder geleefd heeft dan Zhuang Zi, maar Lie Zi wordt ook wel eens als een 'uitvinding' van Zhuang Zi gezien. Als woonplaats wordt het Moeras van Pu in de staat Zheng genoemd van waaruit hij na veertig jaar door hongersnood gedreven naar de staat Wei verhuisde. In een paragraaf over de armoede van Liezi woont hij in Zheng en is zijn vrouw kwaad op hem omdat hij hulp van de vorst Ziyang van Zheng weigert (H.8 VII van de Liezi).
Naam en titels van Lie Zi Lie Zi, ofwel Meester Lie had als volledige naam Lie Yukou. In de Internet Encyclopedia of Philosophy wordt Yukou vertaald door 'guard of bandits'. De Meyer wijst er in een voetnoot op dat Yukou 'bestrijder van bandieten' of 'hij die bandieten gevangen neemt' kan betekenen. Lie zou een zeldzame familienaam zijn die zoveel betekent als 'met een mes verdelen' en 'reeks'. 1) In mijn visie is er eerder sprake van een toegekende mystieke naam dan van een eigennaam: Lie Yukou betekent dan 'hij die de reeksen gedachten als met een mes doorsnijdt'2). Gedachten worden gezien als de 'bandieten' die de meditatiebeoefenaar afhouden van het schouwen van het Zelf of de Dao.
In de regeringsperiode van Xuanzong (712-756) tijdens de Tangdynastie kreeg Lie Zi de titel van 'Transcendente Meester van de Leegte' en hij werd tijdens de Xuanthe periode (1119-1125) in de Songdynastie benoemd als 'Transcendente Soeverein van Leegte en Sublieme Contemplatie'. Enerzijds kan gezegd worden dat hier zich Boeddhistische invloeden doen gelden; anderzijds tonen deze titels aan dat Lie Zi toentertijd werd beschouwd als een Mystieke Meester of Wijze – en niet als filosoof (waar Lie Zi net als Lao Zi en Zhuang Zi vaak ten onrechte voor werden en worden aangezien).
Meesters, vrienden en discipelen van Lie Zi in de Liezi en de Zhuangzi
Lie Zi wordt wel gezien als directe leerling van Lao Zi maar noch in de Liezi, noch in de Zhuangzi, waarin Lie Zi vaak voorkomt, worden contacten tussen beiden vermeld – tenzij met Lie Zi's Meester Lao Shang gedoeld wordt op Lao Zi/Lao Dan. Gezien de band tussen Guan Yin Zi die zowel een directe leerling van Lao Zi was als een leermeester van Lie Zi is dit niet onmogelijk.
Leraar van Lie Zi was Lao Shang (Lao Zi?): “Lie Zi had Heer Lao Shang als leraar en Meester Bo Gao (Bocheng Zigao) als vriend” (H.2.III van de Liezi). In H.4 VI wordt Lao Shang ook weer uitdrukkelijk als leermeester van Lie Zi genoemd: “Na drie jaar studie durfde Meester Lie Zi's geest niet meer na te denken over juist of fout, en durfde zijn mond niet meer te spreken over voor- en nadeel. Toen pas keurde Lao Shang hem voor de eerste keer een blik waardig”3)
Lie Zi was ook leerling van de meest bekende discipel van Lao Zi/Lao Dan: Guan Yin Zi, de ‘Wachter van de Bergpas’. Aan deze Yin Zi zou Lao Zi bij zijn 'overgang naar het Westen' de Daodeh Jing hebben overgedragen. In de Liezi van Wong wordt hij Wen Tzu genoemd (Wen Zi). Yin wordt o.a. genoemd als Yin Wen als discipel van Lao Zi/Lao Dan in de Liezi H.3.II en H.6 VII. Yin Zi treedt op als leraar van Lie Zi in H.8 II en IV van de Liezi en als leraar/gesprekspartner als Lie Zi hem vraagt over de 'allerhoogste mens' (Liezi H.2 IV) en in een vergelijkbare tekst in de Zhuangzi H.19 II)
Een andere leerling van Yin Zi was de latere Meester Laocheng(H.3 II).
In de Liezi wordt in H.4 XVI een paragraaf aan 'Yin Xi van de Bergpas' gewijd; deze gaat over meditatie en de Dao.
In de Liezi H.7 XII en de Zhuangzi H.33 VIII worden Yin, de Wachter van de Bergpas en Lao Zi als geliijkwaardige Wijzen genoemd.
Meester Kalebas of 'Woud van de Kalebassenheuvel', Hu Qiu Zilin of Hu Tzu komt als Meester van Lie Zi voor in de hoofdstukken/paragrafen 1.I, 2.IV en XIII, 4.VII en 8.I van de Liezi. De Zhuangzi H.7 V komt vrijwel overeen met H.2 XIII van de Liezi. Als Lie Zi wil 'reizen' houdt Meester Kalebassenheuvel hem voor zich niet te “concentreren op het reizen door de buitenwereld maar op de beschouwing van het innerlijk” (H.4 VII)
Bohun Wuren of Bohun Maoren, 'Oom Obscuur de Wazige' of 'Oom Afwezig Zondermens' of 'Duisterman Afwezig' wordt in de Liezi genoemd als vriend en leermeester (in het boogschieten 'zonder te schieten') in H.1 I, H.2 V, XIV en H.4 V en in de Zhuangzi in H.21 IX een H.32 I. Twee andere leerlingen van deze leermeester 'zonder ego' zijn Shentu Jia (wiens voet afgehakt was vgl. Shushan Zondertenen in H.5 III hieronder) en Zichan van Zheng.
Bo Gao/Bocheng Zigao (de Hoogstaande Volmaakte Markies) wordt in H.2 III genoemd als vriend van Lie Zi – deze Bo is ook een discipel van Lao Shang (Lao Zi?). Bo Gao wordt in dezelfde paragraaf ook als Meester van Lie Zi genoemd.
Bocheng Zigao komt verder voor in de Lie Zi als Lao Zi's discipel Yang Zhu hem ter sprake brengt als degene die 'nog geen haartje over heeft voor de wereld' – of beter: voor 'wereldse' zaken. In de Zhuangzi H.12 VII doet Bocheng Zigao afstand van zijn adellijke titel om landbouwer/kluizenaar te worden toen de nieuwe heerser Yu de 'natuurlijke deugd' (Deh) en het handelen volgens het principe van 'wu wei' verving door een stelsel van beloningen en straffen.
Nanguo Ziqi of 'Ziqi van de Zuiderwal' wordt genoemd in de Liezi in H.4 V als een met Lie Zi 'concurrerende'? Meester; deze Ziqi komt als mediterende Meester ook voor in de Zhuangzi, in H.2 I en H.24 IX en als iemand die een lesje krijgt 'vrouw Yu' of' 'vrouw Bochel' in H.6 VI. Verwarrend is dat 'Meester Zuiderwal' in H.22 VI van de Zhuangzi berispend onderwijs krijgt van Zhuang Zi: “Die vraag van jou was er helemaal naast”. Mogelijk was 'Ziqi' een (wel heel veel) jongere tijdgenoot van Lie Zi.
Lie Zi schijnt zelf zo'n honderd volgelingen gehad te hebben (H.4 V van de Liezi).. De enige mij bekende discipelen zijn in de in de Liezi vermelde (Student) Yin Zhangdai in H.2 III en ene Baifeng die voorkomt in H.1 IV als discipel en in H.4 XII als Meester Baifeng of Bofeng!
In de Zhuangzi neemt Lie Zi enige malen een 'sjamaan van de goden', Jixian, mee naar zijn Meester Kalebas die deze volledig in verwarring brengt waarop Lie Zi beseft 'dat hijzelf nog 'niet begonnen was met leren'. (H.7 V)
Toen Lie Zi arm was vertelde een bezoeker dit aan Ziyang van Zheng en deze wilde hem graan schenken, wat Lie Yukou weigerde. Toen zijn vrouw daar kwaad om was legde hij uit dat hij geen giften wilde op grond van zijn reputatie, die kon zich tenslotte ook tegen hem keren.
In de Zhuangzi wordt regelmatig verwezen naar de 'Meester' zonder dat aangegeven wordt welke Meester dat zou zijn. Het is mogelijk dat tenminste een aantal keren naast Lao Zi en Guan Yin (Wen) Zi – en Confucius! – Lie Zi bedoeld werd. Dit zou m.i. nader onderzocht moeten worden.
De Geschriften die de Liezi vormen
Ouderdom
De Liezi is niet 'geschreven' door Meester Lie zelf. Dit soort geschriften, samengesteld uit gesprekken, gedichten anekdotes e.d. worden over het algemeen 'onthouden' tijdens het leven van de Meester; dan na mondelinge overlevering gedurende lange tijd 'samengesteld' en op schrift gesteld door een of meer door volgers van de leer – met de nodige verwarring, interpretatie, corruptie etc. Ditzelfde is gebeurd met de Sutra's van Boeddha en de Evangeliën van Jezus. De Liezi is in dit opzicht geen uitzondering, net zomin als de Zhuangzi en de Dao Deh Jing. De nu bekende versie in acht Hoofdstukken dateert van ongeveer 300 n.C, maar is volgens o.a. De Meyer zonder twijfel samengesteld uit o.a. oudere fragmenten uit meerdere bronnen. Complete oudere exemplaren schijnen bestaan te hebben in de eerste twee eeuwen v.C. Er zijn veel overeenkomsten met de Zhuangzi; de Liezi bevat mogelijk een aantal paragrafen die bij de uiteindelijke samenstelling van de Zhuangzi zijn weggelaten.
Jan de Meyer concludeert dat we de Liezi kunnen zien: ”als een boek waarvan het compilatieproces rond het einde van de derde eeuw werd afgerond. Ik zal aantonen dat delen van de Liezi goed kaderen binnen het intellectuele landschap van die periode. Uiteindelijk maakt het ook niet zoveel uit tot welk kamp je behoort: wie gelooft dat Liezi een oud werk is, moet toegeven dat het vol met latere interpretaties zit; en wie gelooft dat het een recenter werk is, moet toegeven dat het gebruik maakt van grote hoeveelheden oud materiaal.” 3)
De titel van het boek
In het Westen wordt over het algemeen gesproken van de 'Liezi' of 'Het Boek of de Geschriften van Lie(h) Zi/Tzu'; het is in Nederland voor het eerst gepubliceerd met de titel 'Het Ware Boek der Volkomen Leegte' (Jef Last), een vertaling van de Chinese eretitel tijdens de Tang periode onder Keizer Xuanzong: “Chongzu zhenjing”. Keizer Zhenzong van de Song eerde het geschrift met de titel “Chongxu zhideh zhenjing”, “Het ware boek van eenvoud en leegte en volmaakte Deh”.
Jan de Meyer vertaalt de Liezi onder de titel “De Geschriften van Liezi, De Taoïstische kunst van het relativeren”.
Richard Wilhelm noemt zijn Liezi of Lia Dsi ”Das wahre Buch von quellenden Urgrund”.
Eva Wong noemt haar boek: Lieh-Tzu met als ondertitel “A Taoist Guide to Practical Living”.
Overigens is het beter te spreken van een 'collectie van stukken tekst onder de naam van Lie Zi' dan van een boek. Ditzelfde geldt voor de nauw verwante Zhuangzi.